Những người làm việc ca đêm thường gặp phải tình trạng buồn ngủ tại nơi làm việc và khó ngủ ngoài giờ làm việc. Điều này có thể hiểu được, bởi vì làm việc ban đêm làm gián đoạn nhịp sinh học và gây ra tình trạng mệt mỏi. Tại nơi làm việc, buồn ngủ có thể làm giảm hiệu suất nhận thức của con người, gây lo ngại về sai sót và tai nạn.
Rối loạn giấc ngủ làm việc theo ca (SWSD) đặc trưng bởi những phàn nàn về chứng mất ngủ và/hoặc buồn ngủ quá mức xảy ra do ca làm việc trùng với toàn bộ hoặc một phần thời gian ban đêm thông thường – thời gian ngủ. Ở các quốc gia như New Zealand và Hoa Kỳ, thuốc kích thích tăng cường sự tỉnh táo modafinil và armodafinil đồng phân của nó được cấp phép để điều trị SWSD. Những loại thuốc này cũng có thể được mua dễ dàng mà không cần đơn thuốc. Modafinil là một chất tăng cường nhận thức dược lý được cho là phổ biến hay còn gọi là ‘thuốc thông minh’ trong giới sinh viên hiện nay.
Modafinil ức chế tái hấp thu dopamine và noradrenaline ở phần vùng dưới đồi liên quan đến cảm ứng giấc ngủ và, so với các chất kích thích hệ thần kinh trung ương khác như amphetamine và methylphenidate, nó dung nạp tốt hơn và hiếm khi bị phụ thuộc. Modafinil và armodafinil có liên quan đến các tác dụng phụ phổ biến và đôi khi đe dọa tính mạng như các vấn đề về tim mạch, tâm thần và phản ứng quá mẫn ở da. Vào năm 2011, Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA) đã kết luận rằng lợi ích của modafinil chỉ lớn hơn những rủi ro khi điều trị chứng ngủ rũ và các chỉ định khác bao gồm SWSD nên đã bị loại bỏ khỏi bảng dữ liệu sản phẩm. Năm 2019, dữ liệu giám sát chỉ ra rằng con của những phụ nữ dùng modafinil khi mang thai có nguy cơ bị dị tật bẩm sinh cao gấp 5 lần; ảnh hưởng đến 15% số ca sinh đẻ. Do đó đã có những cảnh báo không nên sử dụng modafinil khi mang thai và dự định có thai trong vòng 2 tháng sau khi ngừng điều trị.
Việc sử dụng modafinil không kê đơn là mối quan tâm không chỉ vì nó không được giám sát mà còn vì các tác dụng phụ xảy ra phổ biến hơn. Việc sử dụng chất kích thích không kê đơn (NPS) phổ biến ở những sinh viên sử dụng chúng như thuốc tăng cường nhận thức dược lý hoặc ‘thuốc thông minh’ với niềm tin rằng chúng cải thiện hiệu suất nhận thức, đặc biệt là khi chuẩn bị cho kỳ thi. Tỷ lệ sử dụng được báo cáo dao động từ 3 đến 7% đối với nhân viên, đến khoảng 20% đối với sinh viên đại học, bác sĩ phẫu thuật. Ở các quốc gia khác, chẳng hạn như Vương quốc Anh, modafinil là loại thuốc thông minh được sinh viên sử dụng phổ biến nhất.
Cho dù modafinil được mua cho NPS hay được kê đơn cho SWSD thì vẫn có rất ít bằng chứng về hiệu quả. Các nghiên cứu sử dụng thuốc đơn lẻ ở những người không bị thiếu ngủ cho thấy sự cải thiện chỉ ở mức vừa phải về khả năng chú ý và không ảnh hưởng đến trí nhớ cũng như động lực. Ở những người bị mất ngủ, các nghiên cứu dùng liều đơn cho thấy sự cải thiện về chức năng điều hành và trí nhớ nhưng chúng không được duy trì khi thiếu ngủ kéo dài và dùng liều lặp lại; kết quả được cải thiện duy nhất ở đây là tình trạng buồn ngủ và cảm giác mệt mỏi. Modafinil có liên quan đến những phàn nàn về tình trạng bồn chồn và rối loạn giấc ngủ và đặc biệt là trong các nghiên cứu với những người không bị thiếu ngủ, mất ngủ.
Trong một cuộc khảo sát của NPS, 219/404 (54,2%) người trả lời đã sử dụng modafinil. Động lực cho NPS rất đa dạng; trong đó jet lag là một lý do dẫn đến NPS. Các cuộc khảo sát ở những nơi khác đã hạn chế các câu hỏi liên quan đến công việc để ‘tăng hiệu suất trong công việc’ và ‘giúp tôi làm việc’; làm những công việc ban đêm vẫn chưa được điều tra. Modafinil không phải là chất duy nhất được sử dụng để tăng cường sự tỉnh táo; những loại khác bao gồm methylphenidate, amphetamine và cocaine. Mặc dù được sử dụng nhưng kết quả về hiệu suất và giấc ngủ kém vẫn tồn tại khi các cá nhân vẫn phải vật lộn để đối phó với lịch trình làm việc suốt ngày đêm.
Nhìn chung, đây vẫn là một vấn đề, bởi vì việc điều trị SWSD bằng modafinil giúp cải thiện tình trạng buồn ngủ tại nơi làm việc nhưng làm như vậy cũng đồng thời tạo điều kiện cho con người tiếp tục tiếp xúc với mối nguy hiểm ảnh hưởng về mặt sinh học. Do đó có thể dẫn đến nguy cơ phát triển các ảnh hưởng sức khỏe con người về lâu dài sau này.
DS. Nguyễn Đăng Thùy Anh
Tài liệu tham khảo: Paul J Nicholson, Night work, sleepiness and modafinil, Occupational Medicine, Volume 71, Issue 9, December 2021, Pages 395–397, https://doi.org/10.1093/occmed/kqab032
- Tirzepatide giúp cải thiện tình trạng suy tim phân suất tống máu bảo tồn trên bệnh nhân béo phì
- FDA chấp thuận Ebglyss (Lebrikizumab) điều trị viêm da dị ứng
- Bệnh Alzheimer: Các loại thuốc mới được chấp thuận trên lâm sàng có tạo ra sự khác biệt thực sự không?
- FDA chấp thuận vắc-xin cúm dạng xịt mũi đầu tiên sử dụng tại nhà
- Tổn thương gan do thuốc
- Bốn hợp chất phenolic mới từ quả của loài Alpinia galanga
- Tác dụng kháng virus của gamma-mangostin
- Chế độ ăn Keto có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa cơ quan
- Một số điểm mới trong quy định giá dịch vụ khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế giữa các bệnh viện cùng hạng trên toàn quốc từ 17/11/2023
- Si rô ngô giàu fructose thúc đẩy sự phát triển khối u đường ruột ở chuột
- FDA cấp phép phê duyệt nhanh AMTAGVI điều trị ung thư hắc tố da
- WAINUA – THUỐC MỚI ĐIỀU TRỊ BỆNH ĐA THẦN KINH TÍCH TỤ AMYLOID DO ĐỘT BIẾN GEN
- CẬP NHẬT HƯỚNG DẪN CỦA IDSA VỀ ĐIỀU TRỊ NHIỄM KHUẨN DO ACINETOBACTER BAUMANNII KHÁNG CARBAPENEM NĂM 2023
- FDA chấp thuận Vegzelma trong điều trị ung thư
- Nghiên cứu thuần tập đánh giá mối liên quan giữa đường nhân tạo (đường hóa học) và nguy cơ mắc bệnh tim mạch
- Thị trường thuốc điều trị ung thư vú giai đoạn 2020 – 2027